شهرستان داراب که در گذشته دارابگرد نامیده میشد، از کهنترین شهرهای ایران و جهان محسوب میشود و سابقه تمدن آن به هفت هزار سال قبل میرسد. بر مبنای شواهد موجود، بنای شهر دارابگرد متعلق به عصر هخامنشیان است و بنا به روایات تاریخی، شهر دارابگرد توسط دارای بزرگ که در ادبیات پهلوی و اسلامی از او به عنوان داریوش کبیر یاد میشود. ایجاد شده است. شهر دارابگرد در عصر هخامنشیان مهمترین ناحیه آبادان شرق ایالت پارس بوده است .
*دارابگرد در عهد ساسانیان
شهر دارابگرد در عهد ساسانیان یکی از 5 ناحیه مهم ایالت پارس بوده است و در تمام این دوره مقر حکومت شاهزادگان و درباریان ساسانی بوده است.
اردشیر بابکان سر سلسله ساسانیان نخستین بار در دارابگرد حکومت میکرد و از این شهر بود که توانست بر سراسر ایران تسلط یابد. نقش پیروزی اردشیر بابکان بر صخرهای در جنوب شهر داراب، از مهمترین آثار دوره ساسانی محسوب میشود. یکی از ضرابخانههای عهد ساسانیان، در شهر دارابگرد دایر بوده و تا دو قرن پس از این سلسله نیز در آن سکه ضرب می شده است.
شهر دارابگرد در سال 23هجری قمری توسط سپاهیان اسلام به فرماندهی عبدالله بن عامر فتح شد؛ آخرین حاکم دارابگرد در عهد ساسانیان هربذ داماد یزدگرد سوم بوده است.
*مسجد جامع داراب
یکی از قدیمیترین بناهای شهر فعلی داراب، مسجد جامع است که در مرکز شهر و در مجاورت بازار و بافت قدیم شهر قرار دارد. این مسجد که از بناهای تاریخی و ارزشمند دورهی صفوی است از حیث معماری و سبک بنا بسیار ساده، اما در نوع خود منحصر به فرد است. مسجد جامع داراب دارای چهار مناره تنومند و نسبتا کوتاه میباشد که به شکل منتظم الاضلاع یازده ظلعی بنا شده و بر روی آن با آجر خانهبندی و تزیین شده است. پیرامون شبستان اصلی مسجد راهروهایی قرار دارد که به وسیله دهلیزهای کوچکی به خارج مربوط میشود.
*تنگ چک چک و قصر آیینه
در فاصله 70 کیلومتری شرق داراب و 8 کیلومتری روستای «رستاق» در مسیر جاده داراب ـ بندرعباس، بقایای قصری موسوم به «قصر دختر» یا «قصرآیینه» قرار دارد که در بالای کوه ساخته شده است. این قصر ظاهرا محل اقامت دختری از شاهزادگان ساسانی بوده است؛ قسمتی از کوه را تراشیده و صیقل دادهاند به طوری که مانند آیینه شفاف شده است و از درون آن، قصر را میدیدهاند. در نزدیکی این قصر آثار دو آتشکده چهار طاقی متعلق به عصر ساسانی و بقایای آب انبار و آسیاب دیده میشود.
*آسیاب سنگی
در قسمت شمالی مسجد سنگی، آسیابی قرار دارد که در دل کوه ساخته شده و دارای تنوره عظیم استوانهای شکل است که با سنگ لاشه و آهک ساختهاند و آب مورد نیاز آسیاب از طریق آنها وارد میشده است. دو جوی سنگی و ساروجی در بالای کوه قرار دارند که از کیلومترها مسیر پرفراز و نشیب آب را به آسیاب منتقل میکردند. در ورودی آسیاب، دو کتیبه کوفی و فارسی قرار دارد که زمان تعمیر آسیاب در دوران اتابکان و قاجاریه است.
*قصر کیامرث
در نزدیکی روستای قدیمی «فورگ» در کناره جاده قدیم داراب - بندرعباس بقایای قصری قرار دارد که مشهور به «قصر کیامرث» است. معماری این بنا مشابه قصرهای فیروزآباد و سروستان است و به نظر میرسد محل اقامت پادشاهان و درباریان بوده که برای شکار به این ناحیه عزیمت مینمودهاند. سقف طاقهای کاخ مدور است و دارای تزیینات گچبری ساده میباشد.
*قصر بهرام
در شمال شهر فعلی و در منطقهای به نام کله زاغ بقایای قصر دو طبقهای قرار دارد که مشهور به «قصر بهرام»است. این قصر که از سنگ و ساروج ساخته شده، بنا به روایات تاریخی متعلق به بهرام گور است که برای شکار گورخر به این ناحیه آمده است. در نزدیکی بنا چشمه کوچکی قرار دارد؛ همچنین برج استوانهای کوچکی برای دیدهبانی در مجاورت آن ساختهاند.
نویسنده: بچه دارابی)